“Stikvallei” – Frank Westerman

21 augustus 1986. ’s Avonds bij nieuwe maan sterft al het leven in een vallei in Noordwest-Kameroen uit. Kippen, bavianen, zeboes en vogels vallen dood neer in het gras – net als 1746 mannen, vrouwen en kinderen. Schade is er niet; hutten en palmen staan er onaangeroerd bij. Dit zijn de feiten. Maar wat is er gebeurd?

Stikvallei ontleedt elk facet van deze massale, raadselachtige sterfte – in een thrillerachtig verhaal dat uitwaaiert tot IJsland en Hawaï. Met precisie en verbeeldingskracht legt Frank Westerman drie lagen van de waarheid bloot, waardoor het zicht op het mysterie telkens kantelt.

Gaandeweg voert hij de lezer mee door het woud van verhalen dat in vijfentwintig jaar in de dodenvallei is opgeschoten. Welke woorden hebben zich aan de feiten gehecht en hoe zijn die uitgegroeid tot mythes? Hoe ontstaan verhalen?

Naar aanleiding van een ware gebeurtenis, volop gehuld in mysterie, ontstaan in de loop der tijd vaak verhalen, gedeeltelijk bevatten deze een kern van waarheid maar vaak ook wordt deze aangevuld met de belevingen van de mensen zelf. Zo ontstaan verhalen nu eenmaal.

In `Stikvallei´ word je door Frank Westerman meegenomen in het zoeken naar de oorsprong van verhalen en mythes naar aanleiding van een trieste gebeurtenis in Kameroen. Er stierven 1744 mensen, 3952 koeien, 82 honden, 3404 kippen, 8 katten, 552 geiten, 337 schapen, 7 paarden en 2 ezels in de Nyosvallei in Kameroen. We schrijven 21 augustus 1986, in een tijdsspan van nog geen uur. Hoe kunnen zoveel levende wezens, mens en dier, zonder een spoor van geweld, door mens en/of natuur zo snel omkomen?

 ‘De schrijver vertelt’, dat is het sterke gevoel wat Westerman bij mij oproept tijdens het lezen van dit bijzondere boek. Hij ‘vertelt’ prettig, onderhoudend, een beetje documentaire-achtig. Hij schuwt er niet voor om geregeld in een plaatselijk taal iets te vertellen, of in wetenschappelijk jargon te vervallen, niet iedereen zal de betekenis daarvan begrijpen. Ook de wetenschappelijke ondertoon, die mijn inziens bij een onderwerp c.q. onderzoek zoals dit onvermijdelijk is, zal niet iedereen aanspreken. Leerzaam en onderhoudend is het zeker wel! Vooral ook omdat het een boek betreft waar ervaringen, verhalen en veronderstellingen elkaar afwisselen is juist deze manier van vertellend schrijven erg fijn voor de lezer. En dat je dan die ene zin niet kan vertalen voor jezelf?

Toch denk ik niet dat iedereen dit boek naar waarde kan inschatten. Want, het is zeer zeker geen gemakkelijk, alledaags, ‘dertien in één dozijn boek’. Westerman neemt je mee over de wereld, op zoek naar antwoorden en verklaringen naar wat er is gebeurd destijds daar in Kameroen. Van stamhoofden tot wetenschappers, iedereen heeft zijn eigen beleving of mening die geventileerd wordt en die bijdrage levert aan het totaalbeeld van deze gebeurtenis, van wat er gebeurd kán zijn.

Het boek is opgedeeld in drie delen. In ‘De mythendoders’ de woordelijke strijd tussen twee vulkanologen die beiden een eigen kijk op zaken hebben en vanuit hun kennis de theorie aanhangen dat de vulkaan van invloed is geweest op de ramp. ‘De mythebrengers’ vertelt de rol van het geloof, de missionarissen ter plaatse en in ‘De mythemakers’ vertelt de plaatselijke bevolking en een ieder die betrokken is zijn verhaal. Wat me is opgevallen is de klinische benadering in het eerste deel, de rol van God in het tweede en het ontstaan van verhalen en eigen waarheden in het derde. Toch is het de schrijver gelukt om aan de hand van opsommingen en onderbouwing een geheel eigen kijk te geven op hetgeen wat er gebeurd zou zijn.

Een thriller wil ik het niet noemen, althans niet als daarmee wordt bedoeld de gestandaardiseerde categorie voor boeken zoals we dat kennen in de boekwinkel. Wél is het een thriller qua gebeurtenis, absoluut. Want ja, wát was het nou wat er voor heeft gezorgd dat dit verhaal überhaupt geschreven kan worden? Er wordt gesproken over koolzuurgassen uit een vulkaan, een zwavel die onderuit het meer kwam omdat daar een python-ei zou liggen? Want dát vertelt de legende tenslotte! Of toch een onverklaarbaar (natuurlijk)fenomeen waar niemand ooit de werkelijke oorzaak van gaat vinden?

De schrijver is zelf op onderzoek gegaan, 25 jaar na dato, vandaar ook een beetje de smaak van een documentaire, overigens zeer zeker niet negatief! Hij verzamelt de verhalen, luistert naar de mythes en naar ieders eigen waarheid. Dit alles, met zijn eigen perceptie zeer zeker meegenomen, zorgt voor een onderhoudend verhaal dat zeker vraagtekens doet rijzen. Het ‘nadeel’ van een waargebeurd verhaal, en daarbij gesterkt door het verwachtingspatroon dat het etiket ‘thriller’ met zich meebrengt, is dat de lezer wellicht teleurgesteld zal zijn omdat er in dit geval geen plot is, geen ontknoping.

En ook dat onderschrijft mijn leeservaring van dat van een documentaire over een thrillerachtige gebeurtenis. Vooral ook door de landkaarten voorin het boek. Niettemin een mooi, lichtelijk poëtisch geschreven én verteld verhaal.

***

Patrice

De Bezige Bij

Hardcover: € 19,90 / E-book: € 14,99

ISBN 9789023478652