‘De Jongens uit Brazilië’ is in 1976 geschreven door Ira Levin.

 

Het werd meesterlijk verfilmd als ‘The Boys from Brazil’ in 1978.

Het boek begint met een bespreking in Sao Paulo, Brazilië, in een Japans restaurant. In de bespreking, georganiseerd door Herr Doktor, horen de aanwezigen dat zij gedurende de aankomende 2 ½ jaar 94 ogenschijnlijk gewone mannen van op of rond 65 jaar moeten vermoorden. Het doel is de bestemming en de toekomst van het Arische ras veilig te stellen. En het doel is heilig.

Al heel snel in het begin van het boek, en zeker na het lezen van de achterflap, weten we dat ‘Herr Doktor’ Josef Mengele is, die deze opdracht geeft aan zes van zijn voormalige SS-officieren.

Wat hebben de beoogde 94 slachtoffers met elkaar gemeen? Het zijn allen mannen, rond de 65 jaar, zijn kleine gezagsdragers die over de hele wereld wonen en die op of rond een bepaalde datum moeten sterven. Liefst iets dat lijkt op een ongeluk, een noodlottige samenloop van omstandigheden. Alles mag zolang de gezinnen er maar niet in betrokken raken en in ieder geval moet het steeds geschieden op een andere wijze zodat ze niet aan elkaar gelinkt kunnen worden.

Alle aanwezigen krijgen een enveloppe met daarin hun nieuwe identiteit, paspoort, rijbewijs, werkvergunning én een aantal namen uitgereikt van wie ze het leven zullen ontnemen. Verder zullen ze geregeld dienen te rapporteren in hoeverre ze slagen in hun opdracht.

De nauwkeurig geplande en uiterst geheime samenkomst in Sao Paulo wordt echter bemerkt, afgeluisterd, en een deel van de informatie lekt uit naar de oude nazi-jager Yakov Liebermann.

Een race tegen de tijd, gebaseerd op de weinige informatie die Yakov heeft bereikt, begint.

Ira Levin heeft in 1976 een boek geschreven waarvan het gegeven zo angstaanjagend en zo gruwelijk is dat je jezelf steeds afvraagt ‘dit zal toch nooit echt gebeuren, hier moet je niet aan denken.’ Het is fictie, het is ver gezocht. Althans in 1976 was het nog ver gezocht, maar met de kennis van tegenwoordig krijg je, al naar gelang je verder komt in het boek, een steeds naarder en benauwender gevoel.

Ik heb dit boek ruim 40 jaar geleden gelezen nadat ik de werkelijk meesterlijke verfilming ‘The Boys from Brazil’ zag, met in de hoofdrollen Gregory Peck als Josef Mengele en Laurence Olivier als de oude Yakov Liebermann (in de film verschilt zijn naam een klein beetje), een personage dat duidelijk gebaseerd is op de oude nazi-jager Simon Wiesenthal.

 

Meestal is een boek vele malen beter als de film, maar dit keer niet. Dat wil niet zeggen dat het boek slecht is, verre van dat zou ik zeggen, maar in het boek mis je een aantal belangrijke zaken waardoor de benauwende sfeer minder tot zijn recht komt. Dat heeft alles te maken met het feit dat je de film in kleur ziet. Was deze film zo oud geweest dat hij destijds in het zwart-wit was uitgekomen dan was het gehele effect weg. Voor wie nu nieuwsgierig is geworden, de gehele film is nog steeds te zien via YouTube alleen wel zonder ondertiteling.

Ik lees het boek dus nu voor de 2^e keer. Vind ik het nog steeds zo goed? Toegegeven, zoveel jaren later is het gegeven niet meer zo onheilspellend. Of misschien juist meer? Wat in 1976 nog pure fictie was ligt inmiddels (bijna) in menselijk handbereik. Dat is waarom het boek ook zo goed en ook zo angstaanjagend is. Ik moet namelijk wel zo eerlijk zijn om te bekennen dat ik de manier van schrijven een beetje ‘droog’ vind overkomen. Gebeurtenissen worden niet uitbundig beschreven, geen bloemrijk taalgebruik en geen ruimte voor de gevoelens en gedachten van de personages. De eerste helft van het boek gaf mij bij tijd en wijle het gevoel meer een script te lezen dan een boek met diverse verhaallijnen en emoties. Maar dat is passend bij het tijdsbeeld en het onderwerp, waarbij er geen vragen werden gesteld en bevelen slechts blind werden opgevolgd. Een boek ook waarbij ik alleen maar kan bedenken dat het bedoeld is als waarschuwing tot waartoe de mensheid in staat was en dat deze waanzin nooit meer mag gebeuren. Misschien niet een boek voor iedereen want het is bepaald geen vrolijk boek en zet je meerdere dagen daarna nog steeds aan tot nadenken.

Ook de film heb ik een 2^e keer bekeken en, ondanks dat het een oude wat achterhaalde film is, werd ik weer geraakt door de naargeestige en beangstigende sfeer. Beiden zijn absolute aanraders waarbij ik eerst het boek zou lezen en daarna direct de film zou gaan kijken. Mocht je het boek niet hebben, dan zou ik toch zeker de film bekijken.

Het einde van het boek wijkt af van de film en ondanks dat het wezenlijk niet veel verschilt voor het verhaal, vind ik het die van het boek een beter einde hebben dan de film.

Ik geef het 4 Kraaien.

Karin K.